Pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku sprawiła, że wojna ponownie stała się realnością w Europie. Istnieje również poważne ryzyko dalszego pogorszenia się sytuacji bezpieczeństwa.

Wnioski dla szwedzkiej obrony cywilnej

Niniejszy dokument – to streszczenie raportu dla rządu Szwecji (Fö2023/01325) – stanowi podsumowanie prac Szwedzkiej Agencji ds. Sytuacji Kryzysowych (MSB), której zadaniem było opisanie, w jaki sposób doświadczenia i wnioski wynikające z rosyjskiej agresji przeciwko Ukrainie mogą zostać wykorzystane do dalszego rozwoju szwedzkiego systemu obrony cywilnej.

Raport został uporządkowany zgodnie z aktualnymi celami szwedzkiej obrony cywilnej, które obejmują następujące zdolności:

ochrona ludności cywilnej,
zabezpieczenie najważniejszych funkcji państwa i społeczeństwa,
utrzymanie niezbędnych dostaw,
wspieranie obrony wojskowej w przypadku ataku zbrojnego lub wojny,
utrzymanie odporności społecznej wobec presji zewnętrznej oraz wzmacnianie woli obrony kraju wśród obywateli.

Raport zawiera także doświadczenia z działań operacyjnych, jakie MSB prowadziła bezpośrednio w Ukrainie w odpowiedzi na toczącą się wojnę.

Szczególne znaczenie mają trzy nadrzędne wnioski, które powinny stanowić podstawę dalszego wzmacniania szwedzkiej obrony cywilnej:

Należy zakładać, że w razie wojny ludność cywilna i infrastruktura cywilna będą bezpośrednimi celami działań przeciwnika.
Wczesne przygotowania i planowanie znacząco zwiększają odporność w czasie wojny.
Obrona cywilna wymaga od społeczeństwa zarówno zdolności adaptacji, jak i długotrwałej wytrzymałości.

Poza tymi ogólnymi wnioskami raport wskazuje także szereg szczegółowych rekomendacji istotnych dla dalszego rozwoju szwedzkiej obrony cywilnej.

Choć głównym punktem odniesienia pozostaje kontekst szwedzki, wiele z przedstawionych lekcji i obserwacji ma zastosowanie również w innych środowiskach – zarówno narodowych, jak i wielostronnych oraz międzynarodowych – w tym w ramach NATO i Unii Europejskiej.

Kluczowe wnioski

1. Brutalna lekcja

Celowe ataki na cywilów i infrastrukturę – wojna w Ukrainie pokazała, że przeciwnik może bezpośrednio uderzać w ludność cywilną i infrastrukturę krytyczną, aby złamać wolę oporu.
Znaczenie przygotowań przed konfliktem – im wcześniej społeczeństwo i instytucje rozpoczną przygotowania (np. plany ewakuacji, zapasy, procedury awaryjne), tym większa odporność w czasie wojny.
Elastyczność i wytrzymałość społeczeństwa – system obrony cywilnej musi być zdolny do szybkiej adaptacji w nowych warunkach, przy jednoczesnym utrzymaniu długoterminowej zdolności funkcjonowania.

2. Adaptacja w czasie wojny

Działania ad hoc i improwizacja – w Ukrainie wiele struktur administracyjnych, lokalnych i społecznych musiało improwizować, aby zapewnić ciągłość podstawowych usług.
Zmiana ról instytucji – część urzędów i organizacji została szybko przeprofilowana na zadania wojenne, np. wsparcie uchodźców, pomoc humanitarną czy dystrybucję zasobów.
Znaczenie decentralizacji – w warunkach wojny to właśnie samorządy i społeczności lokalne często najlepiej radzą sobie z reagowaniem na kryzysy, dlatego system obrony musi dawać im odpowiednią autonomię i zasoby.
Priorytet: odporność społeczeństwa – utrzymanie podstawowych usług, takich jak woda, energia, transport, opieka medyczna, jest warunkiem dalszego funkcjonowania zarówno ludności, jak i armii.

3. Doświadczenia z Ukrainy

Wsparcie międzynarodowe – MSB (Szwedzka Agencja ds. Sytuacji Kryzysowych) prowadziła działania pomocowe na miejscu w Ukrainie, koncentrując się na pomocy humanitarnej i technicznej.
Ewakuacje i logistyka – ważnym doświadczeniem była konieczność szybkiej ewakuacji ludności cywilnej i zapewnienia kanałów dostaw w warunkach ostrzału.
Ochrona infrastruktury krytycznej – szczególną uwagę zwrócono na potrzebę ochrony systemów energetycznych i telekomunikacyjnych, które były częstym celem rosyjskich ataków.
Odporność psychologiczna ludności – mimo ogromnych strat i zniszczeń, społeczeństwo ukraińskie wykazało się wysokim poziomem mobilizacji i solidarności, co MSB uznaje za kluczowy element skutecznej obrony cywilnej.

Podsumowanie

Ogólne przekonanie, że należy dbać o siebie i nie należy mieć zbyt wysokich oczekiwań wobec państwa lub innych osób, prawdopodobnie przyczyniło się do odporności
społeczeństwa ukraińskiego.
Ukraina boryka się z niedoborem zaawansowanego sprzętu medycznego, ale dostęp do prostszego sprzętu i szkoleń ma duże znaczenie dla
świadczenia opieki zdrowotnej.
Ukraina zapewniła dostęp do paliwa poprzez dywersyfikację magazynów i dostarczanie mniejszych dostaw bezpośrednio do stacji benzynowych.
Ogromne zniszczenia infrastruktury fizycznej na Ukrainie wpłynęły na podstawowe funkcje społeczeństwa i wymagały napraw w celu przywrócenia usług.
Wysoki stopień odporności infrastruktury komunikacji elektronicznej Ukrainy może wynikać z faktu, że po naprawach i/lub modernizacji zachowano zużyte części.
Istnieje również stosunkowo duża krajowa produkcja części zamiennych.
Miny i ataki opóźniają prace naprawcze. Ukraina wprowadziła system, w ramach którego przedsiębiorstwa energetyczne, wojsko, policja i władze lokalne mogą
współpracować w celu zwiększenia bezpieczeństwa podczas prac naprawczych.
Wolontariusze byli w stanie pomóc w niektórych pracach naprawczych na Ukrainie.

Źródło: Developing Sweden’s Civil Defence: Lessons from Ukraine